Gemi ile Güneydoğu Alaska turumuzun üçüncü günü. İlk gün Kuzey Amerika’nın en büyük buzullarından olan Hubbard Buzulu’nu görmüş, ikinci gün başkent Juneau’da demirlemiştik. Ben Juneau’daki günümü eski usul tasla altın arama, Alaska yemekleri hakkında fikir edindiğim ızgara somon ziyafeti, başkentin sırtını dayadığı Roberts Dağı ve sunduklarıyla değerlendirmiştim, ki orada izlediğim Güneydoğu Alaska yerlilerini anlatan “Gün ışığını görmek” adlı belgesel çok etkilemişti beni. Bugün Skagway’deyiz.
Yine gün boyu kalacağımız bir yerleşim,
Skagway. Çok küçük bir yer aslında; normalde bin civarında iken nüfusu,
yazları yirmi dört bini buluyormuş. Yazın nüfusu arttıran da gezi gemilerin
yolcuları imiş, bizim gibi… Ne özelliği var derseniz, “geçmişi” derim. Evet, en
büyük özelliği geçmişi!
“Altına Hücum”u
duymuşuzdur çoğumuz. “Altına hücum” deyince, benim aklıma hep “California”
gelir, bir tek onu bilirdim. “Klondike Altına Hücum” göçünü ise burada
duydum, bu vesileyle öğrendim.
Hadi, tarihin sayfalarını
karıştıralım biraz!
Klondike, Kanada’nın Kuzeybatı
toprakları olan Yukon’da, sadece yerlilerin yaşadığı bir yer zamanında. 1896’da
altın bulunması, bu haberin de Seattle ve San Francisco’ya ulaşması ile başlıyor
herşey! Klondike’da altın arama, bulma ve zengin olma hayalindeki insanlar,
doğal limanı da olan Skagway’e denizden ulaşmaya başlıyorlar. Skagway de
yine sadece yerlilerin yaşadığı bir yer o ana kadar. Ancak, güneyden gelen yüz
bin kadar altın arayıcısını ağırlamak, büyük kitlelere ev sahipliği yapmak
durumunda kalıyor. Ve o zaman kuruluyor, büyüyor, gelişiyor şehir…
Altın arayıcıları için buraya
kadar gelmek nispeten kolay. Ama ya sonrası…? Öyle yakın da değil Klondike,
kabaca 600 mil uzaklıkta. “California” iklimi de değil üstelik; Alaska ve
Kanada soğuğu. Bir de kıyı dağlarının aşılması gerekiyor öncelikle…
Kıyı dağlarını aşmak için iki
geçit var, o döneme kadar sadece yerlilerin bildiği ve kullandığı: Birisi 33
mil uzunluğundaki Chilkoot geçiti (“Chilkoot
trail”), diğeri 40 mil uzunluğundaki Beyaz Geçit (“White Pass
trail”). Bunlardan birisini kullanmak zorunda altın arayıcıları;
öncelikle düzlüğe, Kanada’nın “British Columbia” (BC) eyaletindeki Bennett’e
ulaşmak için. Çok uzun ve zorlu bir yolculuk olacağını bilen, kıtlığa
sebebiyet vermek istemeyen Kanada hükümetinin şartları var; her altın
arayıcısı, gerekli malzemelerin yanı sıra, bir yıllık erzağını da
getirmek zorunda yanında. Bu, parti parti taşıyarak, bir tonluk yükle
dağları aşmak anlamına geliyor altın arayıcıları için, hem de zalim kış
koşullarında…
.png) |
| Chilkoot geçidi, 1898 (İnternetten alıntı) |
Kanada’nın BC eyaletindeki
Bennett’e geliniyor bu zorlu yollardan. Kış Bennett’te geçiriliyor; sallar-
kayıklar inşa ediliyor. Mayıs sonu karlar eriyip, buzlar çözülünce Bennett
gölü üzerinde seyrederek Yukon nehrine çıkılıyor ve nehir yoluyla ulaşılıyor
kuzeydeki altın yataklarına, yaklaşık 550 millik yolculukla...
Baştan itibaren dokuz ay
sürüyor yolculuk, hayatta kalabilen ve bitirebilenler için, tabii. Yüz bin
kişiden ne kadarı tamamlayabiliyor dersiniz? Otuz- kırk bini.
Peki, “Ne kadarı altın bulmuş” desem…? Sadece dört bini. Buralara ulaşabilmek,
neredeyse iki metre derinliğe kadar donmuş toprağı deşmek ve düzensiz yerleşmiş
altını bulmak sanıldığı kadar kolay olmuyor yani...
Evet. Her şeylerini geride
bırakıp gelmiş, her şeyi de göze almış bu insanlar için fiziksel koşullar
zalim, iklim zalim... Bir de birbirlerine rakip ve birbirlerine zalim olmuşlar
üstelik!
1899’da Batı Alaska’da
Nome’de altın bulunması ile de, o tarafa kayıyor ilgi. Ve 1896-1899 yılları arasındaki
bu dönem, Dünyadaki en büyük altına hücum göçlerinden sonuncusu olarak geçiyor
tarihe…
*
Evet, Klondike altına hücum göçünün başladığı yerde, Skagway’deyiz. Gemiden iner inmez, dağların eteğinde olduğumuzu fark ediyorum. Yamaçlarda birçok logo görmek mümkün; buraya gelen gemi şirketlerinin anı olarak bıraktıkları izler bunlar. Biraz ilerleyince Skagway’i, Alaska’yı tanıtan panolar, limana gelen turistleri ağırlamaya hazır restoranları görüyorum.
 |
| Skagway Limanı, Alaska |
 |
| Limana gelen gemi şirketlerinin logoları; Skagway, Alaska |
 |
| Skagway Limanı, Alaska |
 |
| Skagway Limanı, Alaska |
 |
| Skagway Limanı, Alaska |
*
Yamaçlarla, deniz arasında kalan ince
bir yolla varılıyor Skagway merkezine, sadece on dakikalık bir yürüme ile.
Yerleşim yerini gezmeyi sonraya bırakıyorum, zira bugünkü gezimizin başlama
saati yaklaşıyor. Ne mi yapacağız? Altına hücum döneminde yapılmış demiryolu
üzerinden nostaljik buharlı trenle, Kanada'nın Yukon toprakları yönüne bir
yolculuk…
“E madem demiryolu vardı, ne diye
zorlu dağları aşmak zorunda kaldı o insanlar?” diyebilirsiniz. O zaman
demiryolunun yapılış hikayesine bakalım:
Chilkoot geçiti veya Beyaz
geçit’in ne kadar zorlu olduğu malum. Bir İngiliz yatırımcı (William Close), dağlık
bölgeye demiryolu yapılması fikrini ortaya atıyor, 1898’de. Üç yatırımcı
arkadaşı, araştırmaları sonucu bunun imkansız olduğunu dile getiriyorlar. Ancak
İrlanda asıllı Kanadalı bir demiryolu müteahhiti (Mike Heney), yatırımcıları
ikna eden kişi oluyor. Dört İngiliz yatırımcının on milyon dolar desteği,
450 tonluk patlayıcı ve 26 aylık çalışma ile inşaat tamamlanıyor.
Kimler mi çalışıyor inşatta? Kanada hükümetine 500 dolar maden arama avansı
vermek durumunda olan altın arayıcıları. On binlerce kişi çalışıyor yani,
dönüşümlü olarak. Zamanının mühendislik harikası olarak tanımlanan
demiryolu 1901’de tamamlanıyor. Ancak tamamlandığında Altına Hücum dönemi de
çoktan bitmiş oluyor.
Beyaz Geçit’e paralel olarak yapıldığı ve Yukon topraklarına uzandığı için “Beyaz Geçit ve Yukon Rotası” anlamına gelen “White Pass and Yukon Route”, kısaca “WP&YR” deniyor bu hatta. Alaska’daki ilk demiryolu. Altına hücum dönemi bitmiş olsa da, 1982 yılına kadar kullanılıyor; Whitehorse’a navlun, yakıt, ulaşım sağlıyor, birkaç madene hizmet veriyor. Güney Klondike otoyolunun açılması, büyük madenlerden sonuncusunun da kapanması ile bir dönem işlevselliğini yitiriyor. 1988’den itibaren ise, sadece turistlere yönelik, muhteşem manzaralar vaad eden nostaljik turlar başlatılıyor, birazdan bizim yapacağımız gibi…
*
Çok uzak değil, hatta yürüme mesafesinde
trene bineceğimiz yer, ancak bir otobüsle götürülüyoruz limandan topluca,
pasaport kontrollerimiz de yapıldıktan sonra. Malum, ABD’den Kanada
topraklarına geçeceğiz.
Bölgedeki göl ve nehirlerin adları verilmiş her bir vagona. Bunlardan “Emerald” (Zümrüt) en eski olan ve halen kullanılanı. Bulunduğumuz vagonun içini inceleyerek başlıyoruz geziye. Vagonun içindeki soba dikkatimizi çekiyor en çok.
 |
| WP&YR; Skagway, Alaska |
 |
| Nostaljik buharlı tren; Skagway, Alaska |
 |
| WP&YR, Nostaljik buharlı tren vagonu; Skagway, Alaska |
 |
| WP&YR, tren vagonunun içi; Skagway, Alaska |
 |
| WP&YR, vagondaki soba; Skagway, Alaska |
Oturduğum yerden ve camın arkasından değil de, çıplak gözle etrafı görebilmek, havayı soluyabilmek, yer yer fotoğraf ve kısa film çekebilmek amacıyla, vagonun önündeki açık alana çıkıyorum. Konuyla ve içinde bulunduğumuz durumla hiç mi hiç ilgisi olmasa da, bacadan çıkan duman “kara tren” türküsünü doluyor beynime; kafamda türküyü döndüre döndüre ve yüzümün- gözümün kurum içinde kaldığını bir süre sonra fark ederek geçiriyorum zamanı…
 |
| WP&YR (Kara tren!); Skagway, Alaska |
Kanada sınırına kadar bir tırmanma yolculuğu bu; malum, dağları aşmaktı tren yolunun yapılış amacı. Tongass milli parkının içinden geçiyoruz, ki Güneydoğu Alaska’nın büyük kısmını kaplayan, tüm Güneydoğu Alaska gezimiz boyunca içinde olduğumuz orman bu. Bir buzul nehri olan, on beş mil uzunluğundaki Skagway nehrinin akışına şahitlik ediyoruz bir yerlerde...
 |
| Tongass Milli Parkı; Skagway, Alaska |
 |
| Tongass Milli Parkı; Skagway, Alaska |
 |
| Skagway nehri, Alaska |
Yamaçlardaki Mavi Bina’nın, ABD’nin
Alaska’daki gümrük binası olduğunu öğreniyoruz rehberimizden. Demiryolu
yapımında, yük beygirleri ile birlikte ölen iki işçinin mezarını gösteren siyah
bir haç dikkati çekiyor uçuruma doğru. Dünyanın birçok yerinde olduğu gibi,
burada da var Gelin tülü şelaleleri…
Bir viyadüğün üzerinde kırık ve şu anda kullanılmayan, ama 1901-1969
yılları arasında kullanılmış Çelik köprüyü görüyor, onca yıl nasıl ayakta
kalmış olduğuna şaşıyor, üzerinden geçmek durumunda olmadığımıza şükrediyorum.
 |
| Kırılmış Çelik Köprü; Skagway, Alaska |
Bu arada üzerinde seyahat ettiğimiz demiryolunun bir özelliğinin de, iki ray arasındaki mesafe olduğunu öğreniyorum. Normalde 143 cm olması gerekirken, 91 cm olarak yapılmış burada. Sadece dar geçitler nedeniyle ya da ekonomik olduğu için değil, dağlık yapıda keskin dönüşlere fırsat verdiği için de tercih edilmiş bu durum.
Ve yer yer uçurum kenarındaki incecik yollara döşenmiş raylar üzerinde, yer yer viyadükler, yer yer de tüneller aşarak ilerliyoruz. Manzara gerçekten vaad edildiği gibi…
 |
| WP&YR, Tünele girerken; Skagway, Alaska |
 |
| WP&YR; Skagway, Alaska |
Vardığımız zirve “Beyaz Geçit Zirvesi” (“White Pass Summit”); deniz seviyesinden 873 metre yükseklikte. ABD- Kanada sınırı; ABD’nin Alaska eyaleti ile Kanada’nin BC eyaleti arasındaki sınır. Hemen yakınında beş bayrak; ABD, Alaska, Kanada, BC ve Yukon bayrakları… Ve yanda da bir kulübe. Hani demiştim ya, Kanada hükümeti altın arayıcılardan bir yıllık erzak getirmelerini istiyordu diye, işte kontrol noktası burası; görevli polislerin altın arayıcılarına el sallayarak uğurladıkları yer aynı zamanda…
 |
| Beyaz Geçit Zirvesi; ABD- Kanada sınırı |
 |
| Beyaz Geçit Zirvesi; ABD- Kanada sınırı |
Zirveden sonra değişiyor manzara; yine güzel, ama farklı bir
güzel oluyor. Dağlar ve tırmanış bitti, düzlükteyiz. Dağlar sadece fonda. Bol bol akarsu,
göller, su birikintileri, yeşillik, kaya parçaları… Kısa süre sonra Fraser’a
geliyoruz; hemen yanımızda Fraser gölü. Birkaç bina görüyoruz uzakta.
Toplam otuz kişinin bulunduğunu öğrendiğimiz, Kanada Gümrük binaları bunlar.
 |
| Fraser gölü; BC; Kanada |
Ve bir şampanya patlatılıyor Fraser gölü kıyısında; bu yolculuğa katılmamız, zirveye erişmemiz şerefine bu şampanya. Başardığımız birşey yok aslında; sadece bu turu yapmayı tercih etmiş ve bilet almıştık. Sonra da güzel manzaralar eşliğinde, bilgilene bilgilene oturduk geldik; ben daha çok ayaktaydım tabii. Ama şirketin bir hoşluğuydu işte! Bir de zirveye çıkan herkese birer “Zirve anısı” verildi. Minik bir zarf içinde gayet şık hazırlanmış bir kart; ön yüzünde dağları aşan trenimizin kuşbakışı görüntüsü, açınca sol yüzde kısa bir bilgilendirme, sağ yüzde ise “Zirve Kulübü”nün üyesi olduğumuzu bildiren, üyelik numaramızı içeren ve altını çağrıştıran ince metal bir plaka. Bu rivayete göre bu kulübün 72,564’üncü üyesiyim!
 |
| WP&YR, Zirve kutlaması; Fraser, BC, Kanada |
 |
| WP&YR, Zirve anısı |
 |
| WP&YR, Zirve anısı |
Güzel manzaralar eşliğinde biraz daha
yol alıp, geri dönüş hareketine başlıyoruz Bennett’e varmadan. Hani şu altın
arayıcılarının 1898-1899 kışını geçirip, derme-çatma sal ve kayıklarını
yaptıkları, sonra da göl üzerinde seyredip Yukon nehriyle kuzeye, altın
yataklarına doğru yola çıktıkları Bennett’e…
Ve Kanada’nın BC eyaletinde Yukon
sınırına yakın, yerleşim yerlerine uzak topraklarda doğanın sunduklarını biraz
daha izliyoruz dönmeden. Dönüş için kısa bir yerde çift ray oluyor, ama
aslında gidiş- dönüş aynı raylar üzerinden; toplamda 52 millik bir
yol, yavaş yavaş ve dört saatte kat ettiğimiz…
 |
| Kanada topraklarında ilerlerken; "British Columbia" eyaleti |
 |
| Kanada toprakları, "British Columbia" |
 |
| Kanada toprakları, "British Columbia" |
 |
| Kanada toprakları, "British Columbia" |
 |
| Kanada toprakları, "British Columbia" |
 |
| Kanada toprakları, "British Columbia" |
 |
| Kanada toprakları, "British Columbia" |
 |
| Kanada toprakları, "British Columbia" |
 |
| Kanada toprakları, "British Columbia" |
 |
| WP&YR, Skagway'e dönerken, Alaska |
*
Yolculuk bitiyor ve geliyorum şehir merkezine. Tamamen turistik, turistlere yönelik. Alışveriş meraklısı değilseniz, yapacak pek bir şey yok. Bir hediyelik eşya dükkanına giriyorum ve elimdeki broşürde olmayan, rehberimizin anlattığı ama benim kaçırmış olduğum bilgileri tamamlamak, kafamdaki boşlukları doldurmak amacıyla bir kitapçık satın alıyorum. Sonrasında eve dönüp internetten araştırdıklarım, izlediğim film ve belgesellerle de tamamlanıyor hikayem.
 |
| Skagway merkezi, Alaska |
 |
| Skagway merkezi, Alaska |
*
Altına hücum döneminde kuruluyor ve kalkınıyor Skagway demiştim. Bir de Klondike civarında bir yerleşim gelişiyor; “Dawson City”. Duymuşluğum vardı, ancak ABD’de bir kovboy kasabası gibi kalmış aklımda; oysa Kanada’da, Klondike altın yataklarının hemen yanında, tıpkı Skagway gibi Altına hücum döneminde gelişmiş bir yer orası da.
“Altına hücumda zengin olmak
istiyorsan, kürek sat” diyenler oluyormuş başlangıçta, espriyle karışık.
Ancak bunu söylerken bile, bu kadar çok altın arayıcısının olacağı tahmin
edilmiyormuş. Ve evet, altın arayanlar değil ama ikmal sağlayanlar,
garantili kazananlar olmuş bu dönemde. Dawson City’de ev yapımında
kullanılacak keresteler için fabrika kurmayı akıl eden kişi olmuş zengin. Bir
rivayete göre, bir başka zengin ise, “Klondike Kate”. Dawson City’de
dansçı, sohbeti de muhteşem; altın arayıcılarının gece eğlencelerinde altın
külçeleri karşılığında yaptığı muhabbetle ulaşmış zenginliğe…
Amerikalı yazar Jack London’ı
bilirsiniz; 1876- 1916 yılları arasında yaşamış. Fakirlik içinde geçen çocukluk,
henüz yirmi bir yaş; bir umut, o da Klondike göçüne katılanlardan... Altın
bulmuş mu? Hayır. Ama buradaki deneyimlerinden aldığı ilhamla yazdığı hikaye
ve romanlarıyla, Dünya çapında tanınan bir yazar olmuş. Ve yazarlıktan
zengin olan nadir insanlardan. Ama ne yazık ki, o da birçok altın arayıcısı
gibi, Klondike döneminde oluşan beslenme bozukluğu, ciddi C vitamini eksikliği
ile iskorbüt hastalığına yakalanmış. İlerleyen dönemlerde süregiden başka
hastalıklar ve sıkıntılar ile, kırk gibi genç bir yaşta veda etmiş hayata.
Altına hücum dönemi bitince
bir hayalet şehre dönüşmüş Dawson City, ancak bugün çok az nüfusuyla dahi ev
sahipliği yapmakta Jack London müzesine. Skagway ise, 1898’de
başlayan demiryolu inşaatı sayesinde kurtulmuş hayalet şehir olmaktan, hatta
şehir olmuş 1900 yılında. 2007’de bu statüsünü kaybetse de, Alaska’nın
ilk birinci sınıf ilçesi ünvanını almış, ne anlama geliyorsa…
*
Evet, bazen bir, bazen iki tur alırız
demirlediğimiz her limanda; bize sunulanlara, ilgimize ve vaktimize göre. Bu
sefer Skagway’de, zamanının mühendislik harikası olarak nitelendirilen
demiryolu üzerinden, nostaljik buharlı trenle Kanada’nın Yukon toprakları yönüne
bir yolculuk ve Klondike Altına Hücum Göçü’nü anlamak varmış kısmetimde,
ve kısmetinizde...
Yarın ise çok farklı bir limanda
demirleyeceğiz; altın yok artık, altının izini sürmek de! Doğa var, sadece
doğa! Daha kısa bir adı olmadığı için üzgünüm ama, “Icy Strait Point”de
olacağız; orada da buluşmak ve birlikte doğanın tadını çıkarmak üzere, şimdilik
sizi Skagway’den Yukon topraklarına doğru WP&YR hattında çektiğim acemi/amatör çok kısa filmimle baş başa bırakıyorum.
Hoşçakalın. Sevgiyle kalın…
*
Bundan önceki Alaska yazılarım sırasıyla;
1- ALASKA YOLCUSU KALMASIN; İLK
DURAĞIMIZ ANCHORAGE için, lütfen tıklayın
2- ALASKA; ANCHORAGE’DAN SEWARD’A için
lütfen tıklayın
3- ALASKA GEMİ TURUNA BAŞLARKEN…
HUBBARD BUZULU VE BAŞKENT JUNEAU için lütfen tıklayın
Bundan sonraki Alaska yazılarım sırasıyla;
5- “ICY STRAIT POINT”; ALASKA’DA DOĞANIN PEŞİNDE için
lütfen tıklayın
6- KETCHIKAN, ve ALASKA’YA VEDA EDERKEN… için lütfen tıklayın
